Prachtige vorm versterkt poëtische inhoud in barok drama

Het leven is droom van de Spaanse barokschrijver Pedro Calderón de la Barca uit 1635 heeft bijna vier eeuwen na verschijning nog weinig aan zeggingskracht ingeboet. Wat is macht? Wat is werkelijkheid? Kunnen we ons leven in eigen handen nemen? Of zijn we gepredestineerd? Het zijn vragen die ook nu op het wereldtoneel spelen.

Basilius, de heerser van Polen, heeft zijn zoon Sigismund bij zijn geboorte opgesloten omdat zijn komst rampspoed voorspelt. Toch besluit hij hem als  volwassene een dag op de troon te zetten. Dat pakt niet goed uit. Er vallen doden, Sigismund gaat als een razende achter de vrouwen aan. Er ontstaat complete chaos. Als het voorbij is vraagt hij zich af of hij het gedroomd heeft. Is het leven een en al droom? En kun je de droom beïnvloeden? Uiteindelijk komt hij tot inkeer nadat hij zich heeft gerealiseerd dat het leven geen droom is en hij zelf een positieve wending kan geven aan de loop der gebeurtenissen. Hij wordt weer koning, de vrede wordt hersteld en hij huwt zelfs een prinses.

Parallel aan dit verhaal loopt de intrige rond Rosaura, een uit Moskou afkomstige vrouw van adel, die zelf het zwaard ter hand neemt om haar eer te herstellen als de mannen om haar heen het af laten weten. In het begin zien we hoe zij verandert in een manspersoon door een snor tussen neus en lip te tekenen. Net als Sigismund verpersoonlijkt zij de boodschap dat niets is wat het lijkt en niets is wat het hoeft te zijn. Je kunt het heft van je leven in eigen handen nemen, zoals Rosaura (een prachtrol van Julia Akkermans) met verve doet. Bijzonder is dat Calderón al in de 17e eeuw met dit stuk liet zien dat ook vrouwen zich niet bij hun lot hoeven neer te leggen.
Regisseur Olivier Diepenhorst heeft de prachtige vertaling van Erik Coenen uit 2007 intact gelaten inclusief alle versvormen. Een hele opgave voor de acteurs, je ziet hoe ze ermee hebben geworsteld. En de een is dat beter is gelukt dan de ander. Vooral Krisjan Schellingerhout als Sigismund, Julia Akkermans als Rosaura en Matthijs IJgasse, die de hertog van Moskou, een neef van de koning speelt, doen dat zo knap, dat je bijna vergeet dat het een tekst op rijm is. Het mooie toneelbeeld, de kostuums, de belichting en de muziek helpen om de prachtige literaire en filosofische tekst van Calderón de la Barca nog meer zeggingskracht te geven.

De vorm waarvoor regisseur Olivier Diepenhorst heeft gekozen, staat ten dienste aan de inhoud. Als de voorstelling begint  lopen de acteurs rond in de massa vodden die de hele toneelvloer bedekken. Sigismund, uitmuntend gespeeld door Schellingerhout, staat er in zijn onderbroek kwetsbaar en weeklagend bij als hij wordt ontdekt door Rosaura, die verkleed als man uit Moskou is gekomen om haar eer  te herstellen. Als koning Basilius, een fijne rol van Titus Muizelaar,  ten tonele verschijnt om te vertellen dat zijn zoon een dag de troon mag bestijgen, verdwijnen alle andere personages tussen de lompen op de grond, ze gaan letterlijk voor hem door het stof.  Een prachtige vondst. Voor Sigismund de troon betreedt, komt er plotseling beweging in de oude kleren en vormen ze het luchtkasteel van waaruit hij regeert. Gehuld in een rode mantel wordt hij letterlijk op handen gedragen door de andere spelers. Prachtige beelden die nog worden versterkt door de muziek die de acteurs maken op tonnen, met een ploppende microfoon en kleine speeldoosjes. 

We maken ons leven zelf, soms zijn het luchtkastelen, maar we zijn ook bij machte om ons leven een andere wending te geven, om licht te werpen op andere aspecten en zo een andere route uit te stippelen. Rosaura groeit daarin uit tot een boegbeeld van de LHBTI-gemeenschap nu: travestiet, vrouw, man, dan weer vrouw. Ze neemt de gedaante aan die past bij de rol die ze speelt in de maatschappij.  Haar eer is aangetast, maar ze laat niet over zich heen lopen. Van een vluchtelinge verkleed als man op zoek naar wraak verandert ze in een beeldschone hofdame en uiteindelijk in een dappere krijgster die haar lot in eigen hand neemt.

Ja, we zijn in staat om het lot een andere wending te geven. Het noodlot is pas noodlot als we het als noodlot ervaren en te weinig in het werk stellen om onze kansen te keren.

Te zien t/m 20 mei

Foto's Sanne Peper