Toneel over machtsmisbruik bij toneel

Volgens regisseur Bram Jansen is de affaire met Marcus Azzini die onlangs terugtrad als artistiek leider van Oostpool vanwege grensoverschrijdend gedrag niet de directe aanleiding voor zijn voorstelling Casting ‘The pass’. ‘Ingewijden zullen misschien iets van Marcus herkennen, maar het gaat niet om hem alswel om de mechanieken van machtsmisbruik.’

Jansen (31) startte twee jaar geleden bij Het Zuidelijk Toneel met de voorbereidingen voor Casting ‘The pass’ waarin een jonge acteur (Jord Knotter, 31) auditie doet en bij de castingdirector (Gerardjan Rijnders, 71) thuis wordt ontvangen. Door het recente terugtreden van Azzini is de voorstelling extra actueel, maar Jansen wil vooral laten zien hoe het misbruiken van macht wordt uitgespeeld. ‘En hoe er met dit soort affaires wordt omgegaan. Toen de handelwijze van Job Gosschalk bekend werd, zag je verontwaardiging alom en als dat geluwd is lijkt iedereen zoiets als een uitzondering te beschouwen, maar dat is het dus niet. Machtsmisbruik is overal. Veel jonge acteurs hebben geen idee in wat voor systeem ze terecht zijn gekomen. De castingdirector in ons stuk gaat telkens een stapje verder in het overschrijden van grenzen. Als beginnend acteur heb je geen andere keus dan mee te doen aan dat systeem. Dat begint al op de toneelschool waar je nadrukkelijk krijgt ingeprent dat je bijzonder bent omdat je uit honderden anderen bent uitverkoren. Die castingdirector in onze voorstelling geeft (net als Azzini-red.) ook les op de toneelschool. Casting ‘The pass’ gaat vooral over macht. En de intenties van de machthebber. Wie macht uitoefent heeft een grote verantwoordelijkheid. Ik liep ooit stage bij Marcus en was later zijn regieassistent. Ik heb destijds zijn avances afgewezen en kreeg daarna dus geen werk meer van hem. Bij Oostpool is nu een vervolgonderzoek gaande en ik schrik van de hoeveelheid verhalen die mij daarover bereiken. Er is in de theatersector een klein groepje mensen met veel invloed. Als nieuwkomer in de theaterwereld heb je dat nog niet door. Casting ‘The pass’ gaat ook over de corruptie in het systeem. Het is razend moeilijk om in het theater niet in een afhankelijkheidssituatie terecht te komen.’

Urgentie
Gerardjan Rijnders leidde van 1987 tot 2000 Toneelgroep Amsterdam en groeide uit tot een van de meest invloedrijke regisseurs van zijn tijd. Slechts sporadisch is hij zelf op het toneel te zien. Toen Jansen hem vroeg om mee te spelen in Casting ‘The pass’ was hij direct enthousiast. ‘Het onderwerp is razend actueel en de urgentie bij Bram is hoog omdat hij vervelende ervaringen heeft gehad. In de voorstelling zien we een jonge acteur die een filmpje van zichzelf maakt om te auditeren. Ik ben daarin zijn tegenspeler en speel af en toe ook de rol van een casting director. Het is geen heavy drama geworden, integendeel, het is vaak grappig.’ Rijnders heeft zelf het nodige meegemaakt met relaties binnen gezelschappen. ‘Toneelgroep Amsterdam was een vrijgevochten bende en ik weet ook van relaties op de toneelschool tussen docenten en leerlingen. Dat vonden we destijds vrij normaal. Met machtsmisbruik heb ik nooit te maken gehad, maar ik weet dat het voorkomt. Voor mij is dat dus ook de grens, misbruik van je positie. Zulke processen zijn ingewikkeld, want het is nooit zwart wit. Het gaat altijd stapje voor stapje, de verhouding verschuift langzaam, er wordt met veel raffinement gemanipuleerd. Dat is ook wat we in deze voorstelling willen laten zien. Sinds #metoo is er veel losgekomen, maar nog steeds weten veel mensen niet hoe zoiets gaat. Ik heb zelf ook lange tijd gedacht dat dit alleen gebeurt met spelers die niet kunnen acteren, maar het kan iedereen overkomen.’ Ondanks alle aandacht voor #metoo heeft Rijnders er een hard hoofd in dat machtsmisbruik uitgebannen kan worden. ‘Ik vrees dat de situatie in wezen niet erg zal veranderen. Natuurlijk zijn de risico’s nu groter en dus kijken mensen wel uit om om een afspraak bij een castingdirector thuis te maken. Maar er zullen altijd acteurs zijn die op zo’n afspraak in gaan. Dat zal je nooit helemaal kunnen voorkomen. De belangen zijn te groot.’

Casting ‘The pass’ van Het Zuidelijk Toneel is te zien van 16 oktober t/m 15 november 2020

Portretfoto's Bram Jansen en Gerardjan Rijnders: Simone Michielsen