Documentair drama over de moeder van Adriaan van Dis

‘Hou je bek!’. Van Dis schreeuwt het uit. Het is verrassend dat de altijd zo keurige schrijver uit zijn rol schiet. Tegelijk speelt Van Dis toch vooral zichzelf in Ik kom terug, naar zijn laatste boek dat zijn moeder als onderwerp heeft. Het toont meteen de vele lagen van deze voorstelling.

De moeder van Van Dis is liefdeloos, wispelturig, bokkig en eigenlijk alleen maar met zich zelf bezig. Geboren in Indonesië en groot geworden in een Jappenkamp, heeft de vrouw een dramatisch verleden dat haar hele bestaan domineert. Ook op late leeftijd  blijkt haar leven nog vol geheimen. Nu zij in een rusthuis woont, wil de schrijver die graag openbaren, maar dat blijkt voor beiden een enorme worsteling. Zij werkt uiteindelijk mee aan de totstandkoming van het boek, maar wilde dat haar zoon haar pillen zou verstrekken die haar laatste reis zou bespoedigen. Een hopeloze missie in vele opzichten.

Omdat Van Dis een theatrale moeder had, bedacht hij al schrijvend aan Ik kom terug reeds dat het verhaal ook op toneel verteld zou moeten worden. Hij wilde Olga Zuiderhoek als zijn moeder. Zuiderhoek speelt haar prachtig, maar is ook regelmatig min of meer zichzelf. Als Van Dis zich weer eens verliest in frustraties, plaatst zij kanttekeningen bij zijn houding en bij het gedrag van haar moeder. Dat brengt een mooie balans in het verhaal.

Michiel van Erp regisseerde het maken van de voorstelling maar ook de bewerking van het boek wat in Ik kom teug voortdurend door elkaar loopt. Dat is een prettige vorm. Het is jammer dat daar ook nog beelden aan toegevoegd zijn. Dat doet overbodig aan. Had Van Erp voor een soberder regie gekozen, was het drama misschien topzwaar geworden. Nu is er veel ruimte voor relativering. Dat neemt niet weg dat de laatste scène waarin Van Dis’ stem via speakers tot ons komt, door merg en been gaat.

Ik kom terug - Adriaan van Dis en Olga Zuiderhoek; gezien op 22 december in De Kleine Komedie in Amsterdam. Tournee t/m 8 mei.

Foto: Bert Nienhuis