Jouman Fattal regisseert Kruimels: ‘Ik ben gek op horror'

Na Schuld, haar debuutregie bij Toneelgroep Maastricht, regisseert Jouman Fattal dit seizoen Kruimels van de Amerikaanse schrijfster Jennifer Haley, dat op 12 oktober in première gaat. Het stuk, een intieme en ontroerende voorstelling over een schrijfster die lijdt aan beginnende alzheimer, is een opvallende keuze omdat Fattal eerder vooral stukken maakte met een nadrukkelijke politieke strekking.

‘Vind je dat?’ zegt ze, als ik haar dat voorleg. ‘Ik heb echt wel vaker geen politieke dingen gemaakt. Ik ben eerder op zoek naar interessante vrouwenrollen. Daar hebben we echt een gebrek aan. Dus ben ik gaan lezen, stukken van over de hele wereld. Op zoek naar sterke vrouwenrollen. En dan geen bewerkingen van klassiekers, daar had ik geen interesse in. Niet wéér een Medea of een of andere Shakespearebewerking.’ Tijdens die zoektocht stuitte ze op Breadcrumbs van Jennifer Haley. ‘Een heel charmant stuk met twee vrouwenrollen die ik allebei graag zelf had willen spelen. Zo mag ik stukken graag benaderen: zou ik dit als acteur interessant vinden om te spelen? Voldoet het aan wat ik zoek in rollen? Als dat zo is dan gaat het vuurtje branden. En dat helpt me bij het maken.’

Onderbewustzijn
In het stuk maken we kennis met een zestigjarige schrijfster die moet zien om te gaan met beginnende alzheimer en een jongere vrouw die haar daarbij helpt. Nadat Fattal het een paar keer had gelezen zag ze mogelijkheden om met dit stuk een lang gekoesterde droom te realiseren: een surrealistische voorstelling maken. ‘Ik ben gek op surrealistische kunst en op dromen. Ik vind het zó fascinerend wat er in ons onderbewustzijn gebeurt. De vorm die dingen kunnen aannemen. Ik ben ook gek op horror, nare beelden. Frida Kahlo. Salvador Dalí. Dingen waarbij je een raar gevoel in je maag krijgt. Dingen die ik niet meteen begrijp.’
Ze vervolgt: ‘Ik ben zelf iemand die goed zijn dromen onthoudt en ik hou er heel erg van om ze te ontcijferen. Ook bij anderen. Niet dat het voor mij wetenschap is of zo, ik zie het vooral als de start van een gesprek. Het gaat me er niet om dat ik feitelijk wil weten wat dromen betekenen, het gaat me om het gesprek erover. Mijn vrienden weten dat van me. Die komen naar me toe als ze weer een mooie droom hebben. “Jou, Jou, ik heb weer wat gedroomd!” Dat heb ik afgedwongen.’

Je bent de Traumdeuter van je omgeving.
‘Omdat ik het zo’n geweldig onderwerp vind! Ik ben ook gek op films die surrealisme omarmen. Hitchcock, David Lynch, Kubrick. Ik flirtte er in mijn voorstellingen altijd al mee maar ik wilde één voorstelling maken waarin ik mezelf uitdaagde die hele vorm te gaan onderzoeken. En daar leent dit stuk zich heel goed voor.
Ik heb nu nog geen idee wat het gaat worden. De schrijfster, Alida, die is gediagnosticeerd met alzheimer wil nog heel graag haar memoires schrijven voordat ‘haar hersenen pulp worden’. De jongere vrouw, Beth, van wie ze hulp krijgt dringt zich eigenlijk een beetje bij haar naar binnen. Zij helpt haar de woorden weer te vinden, want Alida heeft daar steeds meer moeite mee.’

Rampzalig voor een schrijfster. Woorden kwijtraken.
‘Dat is letterlijk waar het stuk over gaat. Haar hersenen staan niet meer toe de bouwstenen van haar bestaan te gebruiken. Wie is ze dan nog? Tijdens die zoektocht duiken ze ook telkens in het verleden. Alida schakelt de hele tijd in flashbacks naar haar achtjarige zelf, vooral in relatie tot haar moeder. Het stuk gaat ook heel erg over moeder-dochterrelaties. De moeder van Alida was emotioneel volstrekt niet beschikbaar, met veel foute mannen ook. Dat heeft haar een groot trauma opgeleverd waarmee ze de confrontatie haar hele leven uit de weg is gegaan. Beth drukt nu op dat knopje en dan zie je wat er vroeger gebeurd is.
Die traumatische gebeurtenis speelde zich af in Disneyland. Dat vind ik überhaupt al fascinerend: dat wat wij als heel veilig ervaren, voor haar het grootste trauma is. In het stuk komen we er achter wat er precies in Disneyland gebeurd is.’

Wordt het duidelijk wat droom en fantasie is en wat werkelijkheid?
‘Daar wil ik dus heel erg mee spelen. In het stuk zelf zitten niet heel erg veel surrealistische elementen, dat komt vooral bij mij vandaan. Maar het is wel wat de tekst bij mij oproept. De rol van Alida wordt gespeeld door Sylvia Poorta. Het is beeldschoon om te zien hoe zij ineens van een zestigjarige vrouw kan veranderen in een kind van acht jaar zonder dat ze infantiel doet. Ik ken dat van mijn eigen oma. Die had ook alzheimer en kon onverwacht regresseren naar een kind van acht. Het ene moment had ze de wijsheid van een zeventigjarige, het volgende moment begon ze te huilen en werd ze een meisje. En dan was ik ineens haar moeder. Dat zit ook in dit stuk. Alida ziet Beth (gespeeld door Alidtcha Binazon) ook afwisselend als haar moeder en als haar hulp. Dat gaat de hele tijd heen en weer. Beth is trouwens ook een getroebleerd iemand met een zwak voor foute mannen. Zij hopt van vriendje naar vriendje.’

Wat zegt dit over die vrouwen?
‘Alida zegt ergens: “Je accepteert de liefde die jij denkt te verdienen.” Zowel Beth als haar moeder hebben constant dat patroon. Ze hebben geen thuis. Voor mij gaat het over de levensthema’s waar we allemaal mee te maken hebben. Heb je beschikking over je eigen lot? Is je leven maakbaar? Het gaat heel erg over je eigen verhaal schrijven. En ook hulp accepteren als het verhaal niet gaat zoals jij wilt. Alida moet zich over haar eigen trots heen zetten en de hulp van Beth accepteren. Ze hebben elkaar nodig. Of ze nou willen of niet.’

Kruimels - Toneelgroep Maastricht, met Sylvia Poorta en Alidtcha Binazon. Regie: Jouman Fattal. Muziek: Elisabeth De Loore. 11 oktober t/m 25 november.

Tekst: Luuk Verpaalen